สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงโปรดการทรงหนังสือมาตั้งแต่ทรงพระเยาว์ และทรงพระปรีชาสามารถในทางอักษรศาสตร์ ไม่ว่าจะเป็นภาษาไทย หรือภาษาต่างประเทศหลายภาษา รวมทั้งทรงพระปรีชาสามารถด้านดนตรีไทย เป็นอย่างสูง นอกจากนี้ ทรงช่วยดูแลและแบ่งเบาพระราชภารกิจสมเด็จพระบรมชนกนาถและสมเด็จพระราชมารดาไปทรงเยี่ยมราษฎรในท้องถิ่นต่างๆ ทรงเป็นกำลังในการพัฒนาประเทศชาติทุกแขนงและในการดำเนินการกิจการโครงการพระราชดำริทุกโครงการด้วยทรงตั้งพระทัยที่จะยกระดับฐานะ ความเป็นอยู่ การศึกษาของราษฎรให้ดีขึ้นตามพระราชปนิธานของสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระบรมราชินีนาถ

        นอกจากนี้ ยูเนสโกประกาศพระเกียรติคุณยกย่องให้สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ ทรงเป็นทูตสันถวไมตรี ประจำปี พ.ศ.2548 ด้วยพระราชกรณียกิจของพระองค์ที่ทรงสงเคราะห์แก่เด็กและเยาวชนกลุ่มน้อยในภูมิภาคเอเซียตะวันออกเฉียงใต้มายาวนาน รวมทั้งทรงให้ความสำคัญในเรื่องของการศึกษาและการอนุรักษ์มรดกทางวัฒนธรรม อันเป็นประโยชน์อย่างยิ่งต่อมวลมนุษยชาติ

        กรมศิลปากร ได้นำเสนอคณะรัฐมนตรีกำหนดให้มีวันอนุรักษ์มรดกไทย เพื่อให้ประชาชนชาวไทยได้รำลึกถึงความสำคัญ และความจำเป็นของการอนุรักษ์มรดกวัฒนธรรมของชาติขึ้น ซึ่งในวันที่ 26 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2528 รัฐบาลซึ่งมี ฯพณฯ พลเอกเปรม ติณสูลานนท์ เป็นนายกรัฐมนตรี ก็ได้ประกาศให้วันที่ 2 เมษายนของทุกปี ซึ่งเป็นวันคล้ายวันพระราชสมภพของสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เป็น "วันอนุรักษ์มรดกไทย" ด้วยตระหนักในพระปรีชาสามารถทางด้านศิลปวัฒนธรรมของพระองค์ และในฐานะทรงมีพระมหากรุณาธิคุณอย่างใหญ่หลวง ในงานด้านศิลปวัฒนธรรมของชาติตลอดมา